Zo’n 10 jaar geleden was er een project waarbij studenten Industriële Vormgeving een boodschappenwagentje gingen ontwerpen voor ouderen. Toen er prototypes waren van de handigste wagentjes, werden de toekomstige gebruikers erbij gehaald. De beoordeling: het waren prachtige wagentjes, maar niet bruikbaar: vooral veel te zwaar, wielen te klein, geen vakje voor kleine spullen. Want waar moesten ze hun telefoon en portemonnee laten? Afgekeurd. Een leerpunt: betrek de doelgroep vanaf het allereerste moment bij het ontwerpproces.

En dat geldt niet alleen voor gebruiksvoorwerpen, ook bij beleid en onderzoek kan het niet zonder de doelgroep. Hebben we – 10 jaar later, ouder en wijzer – bijgeleerd? Is het intussen beter gesteld met de participatie van doelgroepen op alle niveaus? Er is toch met participatieladders en – matrixen in kaart gebracht hoe dat werkt, waar de valkuilen voor alle betrokkenen zitten en ook wat gezamenlijk beleid maken eigenlijk allemaal oplevert, behalve verbinding.                      

In de wereld van wonen, welzijn en zorg blijkt iedereen bezig te zijn met  afspraken, akkoorden en coalities over thema’s die ouderen van nu en later allemaal direct aangaan: WOZO, IZA, GALA en TAZ (1) . En met de uitwerking ervan. Voor degenen – inwoners, burgers, cliënten, doelgroepen dus – over wie het gaat en voor wie ze bedacht zijn, is het abracadabra. De praktijk is dan ook dat zij hier niet of nauwelijks bij betrokken zijn. Soms op onderdelen. Terwijl het beleid, de programma’s en plannen die schuilgaan achter deze afkortingen, juist grote gevolgen hebben of krijgen voor het dagelijks leven van degenen voor en over wie ze bedacht zijn.

Ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) gaf de directeur – Karen van Oudenhoven – onlangs aan wat nodig is om de verbinding tussen overheid en burgers te herstellen. Ze pleit er in haar essay – ‘Burgers gelijkwaardig aan de ontwerptafel van beleid’ (2024) voor om samen in gesprek te gaan over oplossingen voor de grote uitdagingen waar we als samenleving voor staan. Ze schrijft erbij dat de onvermijdelijke transformaties in onze samenleving om grote veranderingen vragen, in cultuur en in gedrag. Dus: vanaf het allereerste begin van beleid en onderzoek – het ontwerp – doelgroepen erbij betrekken. Dat is snel opgeschreven, maar vraagt uitwerking in de praktijk; het is hard werken om het echt gelijkwaardig te doen.  Niet alleen voor de ‘doelgroepen’, zeker ook voor beleidsmakers en andere professionals. Professionaliteitseisen botsen vaak met het principe van inclusiviteit. Het gaat ook en juist om een transformatie in denken en doen! Je gaat je immers buiten de traditionele lijntjes begeven.

Als we goed om ons heen kijken zien we dat er initiatieven zijn die in de goede richting wijzen. Het is de kunst om die denkkracht te mobiliseren, om daar te gaan shoppen. En dan graag met een hip en slim, lekker licht boodschappenwagentje. Zo’n karretje waar iedereen mee gezien wil worden.

Een blog van Anjo Geluk-Bleumink, voorzitter Denktank 60+ Noord, een (netwerk)organisatie die uitsluitend met vrijwilligers werkt. Mei 2024.

(1)
WOZO - Wonen, Zorg en Ondersteuning voor Ouderen;
GALA - Gezond en Actief Leven Akkoord;
IZA - Integraal Zorg Akkoord;
TAZ - Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg